کالیبراسیون چیست

معنی واژه کالیبراسیون چیست؟

شاید برایتان سوال شود کالیبراسیون چیست؟ کالیبراسیون به معنی اندازه گیری و صحت وسایل اندازه گیری در تطابق با مرجع تایید شده می باشد. به عبارتی کالیبراسیون به مقایسه ابزار دقیق در یک شرایط استاندارد با یک مرجع استاندارد برای اطمینان از سلامت و دقت ابزار و تعیین نمودن مقدار خطای آن نسبت به استاندارد گفته می شود. بر طبق تعریفی که در ایزو ۱۰۰۱۲ آمده است، کالیبره کردن  مجموعه ‌ای از عملیات است  که با شرایط معین و مشخصی صورت گرفته و ارتباط بین اندازه های نشان داده شده توسط وسایل اندازه گیری و مقادیر  هم ردیف آن به وسیله استاندارد مرجع را تعیین می کند.

هدف از انجام کالیبراسیون

هدف از انجام کالیبراسیون چیست؟ به طور معمول کالیبراسیون با اهداف زیر صورت می گیرد:

 به منظور ایجاد یک  نظام موثر و کارا برای کنترل کردن دقت و درستی اندازه های مترولوژیکی وسیله های اندازه گیری و دستگاه های آزمون و تمامی تجهیزاتی که عملکردشان بر روی نتیجه نهایی کار اثر گذار می باشد. کالیبراسیون برای اطمینان از مطابقت اندازه گیری ‌های صورت گرفته با استانداردهای جهانی انجام می ‌شود. از جمله اهداف اصلی کالیبراسیون نیز می توان اشاره نمود به:

 جهت اطمینان یافتن از قرائت های صورت گرفته از دستگاه، جهت تعیین درستی مقدارهای خوانده شده از دستگاه، جهت مستقر نمودن توانایی ردیابی دستگاه به استانداردهای مرجع. هدف نهایی از کالیبراسیون برقرار کردن قابلیت ردیابی عنوان شده می باشد. قابلیت ردیابی از جمله مهم ترین ویژگی هایی است که یک اندازه گیری دارد.

مکان کالیبراسیون

مکان کالیبراسیون هم می تواند در محل استفاده دستگاه باشد هم در آزمایشگاه کالیبراسیون. بهتر است دستگاه در مکانی که استفاده می شود کالیبره گردد. این عمل مزایایی دارد از جمله:

تنش های حاصل از جابجایی دستگاه به حداقل خواهد رسید. به این ترتیب کالیبراسیون ارزان تر و راحت تر تمام می شود، زیرا کالیبراسیون تنها در نقاط مد نظر شما انجام می شود. با این کار از حفاظت دستگاه ها می توان مطمئن شد. کالیبراسیون به این شیوه در کمترین زمان صورت گرفته و در عملکرد دستگاه مورد نظر وقفه‌ ای پیش نخواهد آمد.

 اما این عمل با معایبی نیز همراه است از جمله: کالیبراسیون در محل دربردارنده هزینه های اضافی و جانبی خواهد بود. ممکن است ابعاد دستگاه های مرجع سبب ایجاد مشکل شود. تغییر شرایط محیطی ممکن است بر روی دستگاه های مرجع تاثیر بگذارد. در ادامه با پاسخ سوال کالیبراسیون چیست همراه خواهید بود.

مفاهیم کالیبراسیون

معانی مفاهیم مرتبط با کالیبراسیون چیست؟

کمیت

 به معنی ویژگی ذاتی یک پدیده است که می ‌توان آن را از لحاظ کیفی تشخیص داد و به لحاظ کمی نیز آن را اندازه‌گیری نمود، همانند زمان و جرم.

دستگاه کمیت ها

 دستگاه کمیت ها مجموعه ‌ای از کمیت ها است که می توان بین آن ها یک رابطه تعریف شده به وجود آورد، همانند دستگاه SI.

 کمیت فرعی

 این کمیت بر مبنای کمیت پایه تعریف می‌ گردد، نظیر سرعت.

 کمیت پایه

 این کمیت از دیگر کمیت های یک دستگاه مستقل می باشد، مثل طول در دستگاه SI .

محدوده تعیین شده اندازه گیری

مقدارهای قابل اندازه گیری که در آن ها در محدوده معینی خطای وسیله اندازه گیری قرار می گیرد. حد بالای قلمرو مشخص شده در اندازه گیری ماکزیمم و حد پایین آن مینیمم می باشد.

شرایط اندازه گیری مرجع

 شرایط مورد نیاز برای کارکرد وسیله های اندازه گیری به نحوی که بتوان به اندازه های تعیین شده اعتماد کرد یا بتوان با اطمینان از اندازه گیری، دستگاه های متفاوت را با هم مقایسه نمود. این شرایط همیشه محدوده و مقادیر مشخصی دارند.

دقت

دقت در واقع نزدیک بودن خروجی ‌های یک سیستم نسبت به هم می باشد.

تلرانس

تلرانس در واقع ماکزیمم و مینیمم انحرافی است که در ارتباط با یک کمیت می تواند اعمال شود.

مراحل انجام کالیبراسیون

و اما مراحل انجام کالیبراسیون چیست؟ این مراحل به ترتیب عبارتند از:

 کد گذاری کردن تجهیزات اندازه گیری و تهیه لیست و شناسه آن ها.

 طبقه بندی کردن تجهیزات اندازه گیری به لحاظ کالیبراسیون.

 معین کردن دوره تناوب کالیبراسیون.

 معین کردن حد مجاز خطا.

 انتخاب یک کالیبره کننده مناسب.

 کالیبراسیون که شامل: عملیات کالیبراسیون، معین کردن خطای تجهیزات، صدور برچسب و گواهی کالیبراسیون، نصب نمودن برچسب کالیبراسیون، اعمال کردن نتایج کالیبراسیون، ثبت نمودن و نگهداری و حفظ سوابق مربوط به کالیبراسیون می باشد.

زمان کالیبراسیون

 عوامل مختلفی در حد حداقل زمان مربوط به فواصل اندازه گیری اثرگذار هستند. از جمله این عوامل می توان اشاره نمود به:

 نوع وسیله، توصیه و پیشنهاد کارخانه سازنده، روند مرتبط با داده های حاصل از سوابق کالیبراسیون های قبلی، سوابق مربوط به نگهداری و تعمیر دستگاه، مقدار عمر دستگاه، تعداد دفعات و طول زمان استفاده از دستگاه، تغییر کردن شرایط محیطی همانند رطوبت، دما، ارتعاشات.

شرکت کالیبراسیون

در کشور ما تنها شرکت هایی که مجوز لازم را از اداره استاندارد ملی ایران دارند، می توانند گواهینامه مربوط به کالیبراسیون مورد تایید اداره استاندارد را صادر نمایند. اگر چنانچه شرکت بدون مجوز این کار را انجام دهد، از نظر بازرسین اداره استاندارد این مجوز هیچ نوع ارزشی نخواهد داشت.

از جمله مهم ترین مسائل در انتخاب یک شرکت کالیبراسیون معتبر، داشتن استاندارد ISO 17015  می باشد. شرکت هایی که از اداره استاندارد مجوزهای لازم را برای کالیبره کردن دریافت نموده اند، باید کلیه الزامات و ضوابط تعیین شده از سوی اداره استاندارد را رعایت کنند. هم چنین پروانه اشتغال مربوط به خدمات کنترل کیفی را نیز باید داشته باشند.

آزمایشگاه کالیبراسیون

آزمایشگاه کالیبراسیون به طور معمول با کالیبراسیون یک ابزار یا یک دستگاه گواهینامه مرتبط را ارائه می دهد. این گواهی اطلاعات مهمی را به صاحب ابزار برای اطمینان از کالیبراسیون صحیح دستگاه و کمک نمودن به اثبات کالیبراسیون دستگاه ارائه می ‌دهد. یک گواهی کالیبراسیون شامل لیستی از استانداردهای کالیبراسیون یا قابلیت ردیابی کالیبراسیون، داده های حاصل از کالیبراسیون، تاریخ مربوط به کالیبراسیون و هر نوع از اظهارات مرتبط با نتیجه اندازه گیری می باشد.

 روش های کالیبراسیون

کالیبراسیون به طور معمول با سه روش قابل انجام می باشد:

 روش اول کالیبراسیون

به دست آوردن نوع خطا و ثبت نمودن نتایج حاصل از کالیبراسیون.

روش دوم

 این روش روش اول را در بر می گیرد. هم چنین تعمیر یا حذف خطا و تنظیم دستگاه را در بر دارد.

 روش سوم

 این روش علاوه بر اینکه دو روش قبل را تحت پوشش قرار می دهد، نتایج حاصل و دستورالعمل ها و استانداردهای مربوط به مقایسه و نیز وضعیت دستگاه از نظر رد و یا قبول آن را نیز مشخص می کند.

برچسب گذاری

برای اینکه دقت آزمایش زیر سوال نرود، دستگاه کالیبره شده و نشده باید از هم تفکیک گردند. برای این منظور معمولا روی دستگاه های کالیبره شده برچسبی نصب شده و روی آن کد و نام شناسایی دستگاه، تاریخ انجام کالیبراسیون فعلی و کالیبراسیون بعدی، محدودیت های استفاده و کاربرد دستگاه درج می گردد.